MİKROBİYOTA

 

KÜNYE

Kitap Adı: Mikrobiyota

Yazarı: Ed Yong

Basım: Domingo Yayıncılık- 8.Baskı- 2021

Sayfa: 400

Tür: Popüler Bilim, Araştırma-İnceleme

İNCELEME:

İçimizdeki Mikroplar & Yaşama Büyüleyici Bir Bakış

Bilim muhabiri Ed Yong tarafından bilim insanlarının araştırmaları ve ilgili alandaki kişilerle yaptığı röportajlar doğrultusunda Mikrobiyoloji alanında yazılmış olan roman, son dönemde oldukça popüler olan Mikrobiyota kavramı üzerinde duruyor. Bağırsaklarımızda yaşayan mikropların yaşamımızdaki önemini kavradıkça hepimizin mikroplara bakış açımız bir hayli değişti. Alt başlıktan da anlaşılacağı üzerine içimizdeki mikrop dünyasına büyüleyici bir bakış sunuyor. Kitap aslında sadece insanın değil tüm hayvan âleminin mikrop ekosistemini inceliyor.

Artık hepimiz yalnız olmadığımızı ve bedenimizi trilyonlarca küçük canlı ile paylaştığımızı biliyoruz. Sadece bağırsağımızdaki bakterilerin sayısı, galaksimizdeki yıldızların sayısından fazla. Ve bu kitap da yıllarca mikrop dünyasına yöneltilen negatif bakışı, bu alandaki çalışmaları, yeni gelişmeleri, mikrop dünyasının zararından çok sahip olduğu faydaları tek tek gözler önüne seriyor. Mikropların dünyasına çok geniş bir pencere açan kitap 10 bölümde anlatılıyor.

1-    Yaşayan Adalar: 4.54 milyar yaşındaki dünyada canlılığın gelişim sürecini 1 takvim yılına sığdırsak nasıl olur? Mikroplar bu takvimde nerede yer alır?

2-    Bakmayı Akıl Edenler: Tarihte mikrop dünyasının keşfi ve çalışmaların gelişimi. Mikropların hastalık etkeni olduğu fikrinin nasıl değiştiği ve Amsterdam’daki mikrop müzesi anlatılıyor.

3-    Vücudu Biçimlendirenler: Mikroplar hayvanların vücudunu nasıl etkiliyor? Tek hücrelilerin koloni oluşturması, bazı denizel canlıların olgunlaşabilmeleri, bazı omurgasızlarda enerji kaynağı ve rejenarasyon yeteneğine etkileri nedir? İnsanlarda salgılanan kimyasallar, doku ve organ oluşumuna etkileri, bağışıklığa etkileri neler? Beynimizi ve davranışlarımızı da etkiliyorlar mı?

4-    Sözleşme Koşulları: Bir bakteri her zaman zararlı ya da her zaman yararlı mıdır? Bulunduğu yere ve koşullara göre taraf değiştirebilirler mi? Bir simbiyoz ilişki duruma göre hem patojen hem mutualist olabilir mi?

5-    Hastalıkta ve Sağlıkta: Hastalıkların kaynağı ve mikroplarla ilişkisi ne? Mikrobiyomu etkileyen faktörler nedir? Çocuklukta temas kurulan bakteri çeşitliliği bağışıklığı nasıl etkiler? Peki ya doğum şeklimiz? Antibiyotik kullanımı ve sanitasyon ne ölçüde gerekli?

6-    Uzun Vals: Ortak çalışan bakteriler nasıl ilk kez bir araya geldiler? Bu birliktelik nasıl gelişti? Endosimbiyoz, Holobiyont ve Hologenom kavramları nedir?

7-    Karşılıklı Garantilenen Başarı: Hayvanlara kazandırdıkları diğer yetenekler neler? Sindirilemeyen besinlerin sindirimi, yaşanması zor koşullara dayanıklılığı sağlama, ölümcül öğünlerle hayatta kalmayı sağlama gibi evrimsel yetenekler… Mikrop genomu konakçı genomunu etkileyebilir mi?

8-    Mi Majör Allegro: Arkadaşlarımızdan iyi genlerini ödünç alabiliyor olsaydık ne olurdu? Bakterilerin gerçekleştirdiği bu yatay gen aktarımı onlara neler sağlıyor?

9-    Alakart Mikroplar: Kötü bakterileri ortamdan uzaklaştırıp iyi bakterileri eklemek faydayı sağlar mı? Dengeyi neler sağlar, faktörler neler? Prebiyotikler ne kadar etkili? Fekal (dışkısal) Mikrobiyota Nakli (FKM) tekniği ne işe yarıyor? Gelecekte hastalılara karşı mikroplar mı reçete edilecek? Genetik mühendisliği ile mikrop asker ve muhabirler geliştirebilecek miyiz?

10-              Yarının Dünyası: Çevreye saçtığımız mikroplarla da etkileşimdeyiz. Ya cansız çevre? Mikroplar mimaride nasıl kullanılacak? Hastane, okul vb binalarımızın duvarlarına mikroplar mı ekeceğiz? Mikrobiyom dünyasını gelecekte neler bekliyor?

Bir biyolog olarak yıllar önce kapsamlı bir Mikrobiyoloji dersi aldığımdan bana oldukça keyifli gelen bu kitap, biyolojiye ve konuya ilgisi olmayanlar için biraz ağır da gelebilir. Yine de kolay okunan ve ufuk açıcı bir kitap. Konuya meraklı herkes okumalı.

 

KİTAPTAN SEVDİĞİM ALINTILAR:

 

"Hayvanlar evrimin kreması olabilir ama asıl pasta bakterilerdir." (Andrew Knoll)

 

"Çokluklar var içimde, evet ama bunlar sadece bir kısmı; geri kalanıyla canlı bir aura gibi dünyaya yayılıyorum."

 

"Her birimizin, genlerimiz, yaşadığımız yerler, aldığımız ilaçlar, yiyip içtiklerimiz, yaşadığımız yıllar, sıktığımız eller tarafından biçimlendirilmiş, kendine has, ayırt edici bir mikrobiyomu vardır."

 

"Sofrayı usulüne uygun hazırlarsak yemeğe doğru misafirler gelir, davetsiz misafirlerse kapıda kalır."

 

"Bizler, tüccar bakterilerin genetik mallarını değiş tokuş ettiği hareketli pazar yerleriyiz."

 

"Gerçekte bakteriler 'kötü' parazitler ile 'iyi' mutualistler arasındaki yaşam tarzları süreminde var olur."

 

"Bir kütüphaneye gidip bulduğum bir mikrobiyoloji kitabını pencereden bıraksam o anda aşağıdan geçen biri beyin sarsıntısı geçirebilir. Ama faydalı mikroplarla ilgili sayfaları yırtıp alsam, bu sayfalarla vereceğim zarar ancak sevimsiz bir kâğıt kesiği olabilir."

 

"Hepimiz kendince birer hayvanat bahçesi, tek bir bedenle kuşatılmış birer koloniyiz. Birçok türden oluşmuş kolektif yapılarız. Koca bir dünyayız."

 

"En uyumlu simbiyozlarda dahi çatışma, bencillik ve ihanete her zaman yer vardır."

 

"Antibiyotikler vücudumuzdaki mikropları ortadan kaldırmak üzere tasarlanırken, probiyotikler onları kasıtlı olarak ekleme çabasını yansıtır.

Faydalı mikropları seçici olarak besleyen maddelere ise prebiyotikler denir."

 

"Doğal seçilimin acımasız sözleşmesi, ortaklardan biri gereksizse diğerinin ondan kurtulmasını garantiler."

 

"O halde, birlikte iyi çalışan bir mikrop topluluğu yaratmak, probiyotik yapmaya göre daha akıllıca bir yaklaşım olabilir."